هورمون رشد ( GH یا سوماتوتروپین)

هورمون رشد ( Growth Hormone )یک پلی پپتید متشکل از تعداد زیادی اسید آمینه است که در ساختمان آن دو پیوند دی سو لفور وجود دارد , از قسمت قدامی غده هیپوفیز ترشح می شود. قسمت پیشین هیپوفیز، مهم ترین , بزرگترین قسمت هیپوفیز است.

هورمون رشد ( Growth Hormone )یک پلی پپتید متشکل از تعداد زیادی اسید آمینه است که در ساختمان آن دو پیوند دی سو لفور وجود دارد , از قسمت قدامی غده هیپوفیز ترشح می شود. قسمت پیشین هیپوفیز، مهم ترین , بزرگترین قسمت هیپوفیز است.

 بخشی قدامی در انسان ۷۰درصد وزن غده را تشکیل می دهد , محل سنتز و ترشح چندین هورمون است که بیشتر عمل تحریک و تنظیم ترشحات سایر غدد درون ریز را به عهده دارد و به همین جهت آنها را هورمون های محرک می نامند. هورمون پرولاکتین یا لاکتوژن , هورمون رشد یا سوماتروتروپین، از مهم ترین هورمون های بخش قدامی هیپوفیز هستند.

 تمامی هورمون های قدامی هیپوفیز از یک پیش ساز گلیکوپروتئینی حاصل می شوند. به دنبال تحریک غدد آندوکرین شامل قسمت قشری غدد فوق کلیوی، غده تیروئید، تخمدان و بیضه، هورمون های اختصاصی آنها وارد گردش خون شده , به گیرنده هاو هورمونی موجود در روی یا داخل سلول های هدف، متصل می گردند.

هورمون رشد با نام های سوماتوتروپ، سوماتوتروین، GH و SMT شناخته می شود و در کنترل سنتر پروتئین عضله و رشد و نمو طولانی مدت استخوان ها نقش دارد.این هورمون عامل تنظیم کننده رشد در خلال دوران کودکی و نوجوانی به شمار می رود. ترشح کمتر از حد طبیعی این هورمون موجب بیمار کوتولگی و ترشح بیش از حد آن منجر به بیماری ژیگانتیسم یا کرومگالی (غول پیکری) می شود. با افزایش سن (از حدود ۲۰ سالگی) از میزان تولید هورمون رشدکاسته می شود.

میزان ترشح هورمون رشد تحت تاثیر تحریکات عصبی و خواب و بیداری می باشد. به طوری که غلظت پلاسما یی این هورمون، ممکن است در ظرف چند دقیقه ۱۰ برابر شود. بیشترین افزایش هورمون در پلاسما مدت کوتاهی پس از به خواب رفتن رخ می دهد. عوامل مؤثر در ترشح هورمون رشد عبارتند از: درد، سرما، عمل جراحی،گرسنگی، هیپوگلسیمی، ورزش، خوردن غذا های پروتئینی، اسید آمینه آرژینین، شوک و تنش  های عصبی (شوک های عصبی از طریق تأثیرکاتکولامین ها بر روی هیپوتالاموس موجب زیاد شدن ترشح هورمون می گردند).

 به هنگام وقوع شوک عصبی، هیپوکلیسمی، گرسنگی و خواب، هورمون رشد از یک سو با به کار انداختن واکنش های لیپولیز مقدار بیشتری اسیدهای چرب آزاد را به سلول می رساند و از سوی دیگر ورود اسیدهای آمینه به داخل سلول را زیاد می کند (واکنش های نوسازی گلوکز)، تا به این ترتیب از مصرف گلوکز جلوگیری نموده و آن را برای نیازهای سلول های مغزی حفظ کند.

اثرات سوخت وسازی هورمون رشد. اثرات متابولیکی هورمون رشد شامل موارد زیر است:

افزایش گیرنده های سلولی آمینواسیدها.

افزایش سنتر پروتئین در عضله وکبد.

تحریک جذب گلوکز در عضله.

تجزیه تری گلیسریدها و انتقال اسیدهای چرب آزاد.

افزایش حساسیت به اثرات آدرنالین و نورآدرنالین.

خواص فیزیولوژیک و بیوشیمیایی هورمون رشد رشد بدن.  اثرات این هورمون در رشد بدن با دخالت پروتئین واسطه ای به نام عامل رشد شبه انسولین ( ۱ -IGF) و یا سوماتومدین c ، انجام می پذیرد. پپتید مشابه دیگری نیز به نام ( IGF-2 ) در پلاسمای خون انسان وجود دارد که یک عامل محرک تکثیر سلولی است. ( ۱ -IGF) دارای ۷۰ اسید آمینه و ( ۲ – IGF ) دارای ۶۷ اسید آمینه است.

غلظت پلاسمایی ( IGF-2 ) دو برابر ( ۱ -IGF ) است. با وجود این به نظر می رسدکه واسطه اصلی در انجام اثرات هورمون رشد همان (۱ -IGF) می باشد، زیرا افرادی که دارای مقدار کافی فاکتور ( IGF-2 ) بوده ولی دچار نقصان (۱ -IGF) می باشند، کوتاه قد مانده و بدن آنها رشد طبیعی ندارد.

متابویسم پروتیئن ها. هورمون رشد سرعت انتقال اسیدهای آمینه به داخل سلول های عضلانی را زیاد می کند و فعال کننده سنتز پروتئین هاست. این گونه اثرات هورمون رشد با انسو لین مشابهت دارد.

متابولیسم کربوهیدرات. در متابولیسم کربوهیدرات ها، هورمون رشد اثری مخالف انسو لین دارد، افزایش گلوکز خون پس از تزریق هورمون رشد، نتیجه دو نوع اثر است. یکی صرفه جویی آن در بافت های محیطی و دیگری افزایش فعالیت واکنش های نوسازی گلوکز در کبد. هورمون رشد درکبد با فعال کردن واکنش های نوسازی گلوکز از منشأ اسیدهای آمینه، ذخیره گلیکوژن را نیز افزایش می دهد. در دوره واکنش های گلیکولیز، اثر مهارکنندگی هورمون رشد در چندین مکان بروز می کند و به نظر می رسدکه این هورمون از ورودگلوکز به داخل سلول نیز جلوگیری کند. همچنین، هورمون رشد در عضله با آزاد نمودن اسیدهای چرب از منشأ ذخیره تری گلیسریدها، از انجام واکنش های گلیکولیز جلوگیری می کند. تجویز هورمون رشد به مدت طولانی ممکن است به بروز بیماری دیابت منجر شود.

متابولیسم چربی ها. مصرف هورمون رشد در طی مدت ۶۰ _ ۳۰ دقیقه باعث افزایش اسیدهای چرب آزاد در خون (از منشاءبافت چربی)و افزایش اکسیداسیون اسیدهای چرب در کبد می گردد.اثر هورمون رشد در متابولیسم کربوهیدرات وچربی ها بدون دخالت (IGF-1) انجام می گیرد.

متابولیسم مواد معدنی.هورمون رشد وعامل (IGF-1)باعث جذب ونگهداری یون های کلسیم،منیزیم و فسفات در بدن می گردد و این عمل آنها احتمالا در ارتباط با اثری است که در رشد استخوان های طویل دارا هستند.

بیماری های ناشی از اختلال در ترشح هورمون رشد

کاهش ترشح هورمون رشد به ویژه دوران کودکی،حائز اهمیت زیادی است زیرا سبب متوقف شدن رشد طبیعی کودک و کوتاه قدی می گردد.اختلال در رشد بدن ممکن است به علت کمبود ترشح هورمون رشد باشد که در این صورت تجویز,هورمون رشد باعث برطرف شدن کمبود ادامه رشد می گردد.عدم رشد طبیعی ممکن است به علت اختلالات بافت هدف و یا فقدان فاکتورهای IGF-1 و IGF-2 رخ دهد،در این نوع کوتاه قدی تجویز هورمون رشد موثر نخواهد بود.

اگر ترشح هورمون رشد در سنین کودکی رخ دهد(یعنی در زمانی که هنوز انتهای اپی فیزی استخوان های دراز بسته نشده اند) استخوان های دراز،رشدی بیشتر از حالت طبیعی داشته و بیماری بلند قدی یا غول پیکری بروز می کند.اگر افزایش هورمون رشد در دوران بلوغ رخ دهد موجب رشد قطری غیر طبیعی استخوان های جمجمه،صورت،پیشانی،فک ها و دست و پا و درشت پیکری می گردد کم ممکن است با برخی عوارض متابولیسمی و حتی دیابت قندی همراه باشد.

مصرف هورمون رشد به عنوان یک عامل دوپینگی

هورمون رشد چندین سال قبل برای اولین بار از طریق جداسازی غده هیپوفیز افراد مرده به دست امد (نشان داده شده است که مصرف هورمون رشد حیوانات اثرات فیزیولوژیکی چندانی در انسان ندارد). مصرف این ماده در ابتدا درکودکانی که قادر به تولید مقادیر لازم آن نبودند صورت گرفت. در دهه ۱۹۸۰ هورمون رشد توسط تکنولوژی ترکیب دوباره DNA سنتز شد.

شایان ذکر است ورزشکا ران در مقایسه با افراد غیر فعال ترشح هورمون رشد را به میزان بیشتری تجربه می کنند. تجویز این ماده در بزرگسا لان جهت جلو گیری از عوارض پیری و فرایند افزایش سن صورت می گیرد زیرا ترشح آن در افراد سالخورده تا حد زیادی کاهش می یابد. در سال های اخیر بسیاری از ورزشکا ران به منظور افزایش و رشد بافت های عضلانی در دوران حجیم سازی عضلات، وکاهش درصد چربی بدن در دوران تفکیک عضلانی (به دلیل خاصیت تجزیه تری گلیسریدها) و همچنین، با هدف افزایش قدرت از هورمون رشد استفاده می کنند.

شوا هد موجود نتایج دوپهلو و مبهمی را در این زمینه به دست داده اند و تأثیر مصرف این هورمون بر روی سنتز پروتئین در ورزشکاران هنوز مشخص نیست. برخی مطالعات هیچ گونه افزایش را به دنبال مصرف این هورمون در سنتز پروتئین در ورزشکا ران نشان نداده اند (کلارکسون، ۱۹۹۷ )،حال انکه برخی دیگر افزایش پروتئین بدن را گزارش کرده اند. با این حال، بیشتر شوا هد موجود حاکی از آن است که مصرف این هورمون در افراد ورزشکار افزایش سنتز پروتئین عضلانی را به دنبال نخواهد داشت. مصرف این هورمون نوعی دویینگ به شمار می آید و برای سلامت بسیار مضر است.

اثرات جانبی مصرف بیش از حد هورمون رشد

أدم، تورم بافت های نرم، پرمو یی، تومور فیبری بافت های سطحی، افزایش میزان عرق، افزایش ترشح چربی از طریق پوست، رشد و نمو فزاینده استخوان های دست، پا و سر،آرتریت، درد مفصل، کاهش تحریک جنسی، سستی و ناتوانی، قاعدگی نامنظم، میوپاتی (تخریب بافت عضلانی) نوروپاتی محیطی (تخریب اعصاب)، رشد و نمو غیرطبیعی اندام ها و غددی از قبیل غدد بزاقی،کبد، طحال،کلیه ها و قلب، کاردیومیوپاتی (تخریب قلب)، بیماری قلبی، فشار خون بالا، افزایش بیش از حد ترشح انسولین، دیابت و بواسیر از جمله این موارد به شمار می روند. می توان آکر ومگالی (افزایش اندازه اندام های مشخصی چون کبد،کلیه، شکم و همچنین، فک، دست ها و…)، دیابت پیش از بلوغ وکاهش طول عمر را به عنوان مهم ترین موارد ذکر کرد.

متأسفانه علیرغم این اثرات جانبی، هورمون رشد بیش از پیش توسط ورزشکاران مورد استفاده قرار می گیرد و تنها قیمت بالا و دسترسی مشکل به آن مانع از مصرف بیشتر این ماده می شود. ابهاماتی در زمینه خطرناک بودن و یا مفید بودن GH خارجی به بدن، به عنوان یک درمان دارویی وجود دارد. با وجودی که اطلاعات مناسبی در خصوص اثرات جانبی ترشح بیش از حد GH در آکر ومگالی وجود دارد ولی تاثیر آن در افراد سالم هنوز کاملأ مشخص نیست.

 ۵۰ درصد افراد مبتلا به آکرومگالی در سن ۵۰ سالگی و ۸۹ درصد آنان در سن ۶۰ سالگی از دنیا می روند. تزریق این هورمون، فرآیندهای اصلی تنظیم قند خون را مختل می کند. این هورمون تعادل هورمون های تیروئید و کورتیکوتروپیک را نیز بر هم می زند می تواند تاثیر عمده ای بر سلامت افراد داشته باشد.

منبع: علم و عضله